Forum porozumienie.forumoteka.pl Strona Główna porozumienie.forumoteka.pl
Opis Twojego forum
 
 FAQFAQ   SzukajSzukaj   UżytkownicyUżytkownicy   GrupyGrupy   RejestracjaRejestracja 
 ProfilProfil   Zaloguj się, by sprawdzić wiadomościZaloguj się, by sprawdzić wiadomości   ZalogujZaloguj 

OPINIA DO USTAWY Z DN. 23.04.2009 (druk 1677)

 
Napisz nowy temat   Odpowiedz do tematu    Forum porozumienie.forumoteka.pl Strona Główna -> Komunikaty zespołu ds. prac nad ustawą Kombatancką
Zobacz poprzedni temat :: Zobacz następny temat  
Autor Wiadomość
Sławomir Karpiński



Dołączył: 23 Cze 2008
Posty: 149

PostWysłany: Czw Maj 21, 2009 1:16 am    Temat postu: OPINIA DO USTAWY Z DN. 23.04.2009 (druk 1677) Odpowiedz z cytatem

Warszawa, 23 kwietnia 2009 r.

Opinia prawna dotycząca
poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego [druk 1677].


I. Tezy opinii

1. Proponowaną nowelizację w zasadniczej jej części uznać należy za słuszną, uwzględnienia wymagają jednak sformułowane w poniższej opinii uwagi szczegółowe;

2. Funkcjonujące obecnie na gruncie ustawy ograniczenia wysokości odszkodowania za szkodę i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę przysługującego osobom, które prowadziły działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego po 31 grudnia 1956 r. mają charakter niekonstytucyjny;

3. Należy jasno określić zasady przedawnienia roszczeń przewidzianych w ustawie;

II. Przedmiot zlecenia
Przedstawiony do zaopiniowania projekt ustawy proponuje następujące zmiany ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. nr 34, poz. 149 ze zm.):

1. Zniesienie dotychczasowych ograniczeń zakresu odszkodowania przyznawanego na podstawie przepisów ustawy oraz terminów dochodzenia roszczeń

1.1. Skreślenie art. 8 ust. 1a, 1b, 1c i 1d ustawy [wysokość odszkodowania]
Projektodawcy proponują usunięcie przepisu stanowiącego, że odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłe z uznanych za nieważne orzeczeń, o których mowa w art. 1 ustawy, albo decyzji o internowaniu w związku z wprowadzeniem w dniu 13 grudnia 1981 r. w Polsce stanu wojennego, nie mogą łącznie przekroczyć kwoty 25.000 zł. Zasada ta została wprowadzona nowelą z dnia 19 września 2007 r. (Dz. U. nr 191, poz. 1372), rozszerzającą zakres stosowania ustawy, przez objęcie jej przepisami działalności opozycyjnej wobec systemu komunistycznego w latach 1957-1989. Uzasadnieniem dla ograniczenia wysokości w/w świadczeń dla pokrzywdzonych było to, że „przyznanie roszczeń szerszej grupie osób nie znajdowałoby pokrycia w dochodach budżetu państwa”. Projektodawca wskazał, że ważnym motywem ustanowienia ustawowego pułapu odszkodowania i zadośćuczynienia jest konieczność zachowania równowagi budżetowej, która stanowi wartość chronioną konstytucyjnie.
Wskazać należy, iż art. 8 ust. 1a ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. stanowi przedmiot pytania prawnego z dnia 15 maja 2008 r. (sygn. akt P 59/08) wnoszącego o stwierdzenie, że jest on niezgodny z art. 32 ust. 1, art. 64 ust. 2, art. 77 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Z zarzutem tym należy się zgodzić.
Wynikające z przedmiotowego przepisu ograniczenie wysokości odszkodowania za szkodę i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w stosunku do osób, które prowadziły działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego po 31 grudnia 1956 r., a przez to ustawowe pozbawienie tych osób możliwości dochodzenia roszczenia w pełnej wysokości (adekwatnego wyrównania uszczerbku majątkowego i niemajątkowego), stawia je w gorszej sytuacji prawnej, niż osoby, które prowadziły działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego od 1 stycznia 1944 r. do 31 grudnia 1956 r., którym przysługuje prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia bez limitu kwotowego (por. art. 8 ust. 1b ustawy). Oznacza to, że ta sama grupa podmiotów — osoby represjonowane za działalność niepodległościową, wobec których stwierdzono nieważność orzeczenia albo wydano decyzję o internowaniu, nie jest traktowana według jednakowej miary; prawa majątkowe do odszkodowania zostały przez ustawodawcę zróżnicowane.
Zasady dochodzenia rekompensaty finansowej zostały powiązane z okolicznością faktyczną — momentem podlegania represji przez osoby prowadzące działalność niepodległościową. Wybór tego kryterium nie jest trafny. O ile oczywista wydaje się konstrukcja prawna przekazująca sądom powszechnym ocenę indywidualnych okoliczności sprawy i miarkowania w oparciu o materiał dowodowy wysokości odszkodowania i zadośćuczynienia (a casu ad casum), o tyle przyjęcie ex lege odmiennego traktowania podmiotów (w postaci zróżnicowania ich praw majątkowych), które prowadziły taką samą działalność, zmierzającą do tego samego celu, tylko że w innym okresie, budzi zastrzeżenia konstytucyjne.
Ponadto, w przypadku podmiotów, których działalność niepodległościowa była związana z bezprawnym pozbawieniem wolności, prawo do odszkodowania nie może być różnicowane ze względu na dodatkowe okoliczności, które nie mają podstawy konstytucyjnej. Artykuł 41 ust. 5 w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji w sposób kategoryczny ograniczają swobodę ustawodawcy, nakazując jednakowe traktowanie osób ubiegających się o odszkodowanie za pozbawienie wolności osobistej, będącej rezultatem niezgodnego z prawem działania organu władzy publicznej.
Odmienne traktowanie osób represjonowanych za działalność niepodległościową po 31 grudnia 1956 r. nie znajduje również uzasadnienia w — powołanej przez prawodawcę — zasadzie ochrony równowagi budżetowej państwa (art. 2 Konstytucji). Waga interesu, jakiemu służy wspomniana zasada, a więc ograniczenie wydatków budżetowych, a co za tym idzie — dobra wspólnego, jakim jest bezpieczeństwo finansów publicznych, nie pozostaje w tym przypadku w odpowiedniej proporcji do wagi interesów, które poprzez ustanowienie kwotowego pułapu odszkodowania i zadośćuczynienia zostały naruszone (prawa majątkowe osób represjonowanych). Z teoretycznego punktu widzenia aktualne możliwości budżetowe co najwyżej mogłyby dawać asumpt do generalnego miarkowania wysokości ustawowej rekompensaty, ale w odniesieniu do wszystkich podmiotów represjonowanych, a więc z zachowaniem jednakowej miary dla całej grupy podmiotów podobnych (por. np.: wyrok z 25 lutego 1997 r., sygn. akt K 21/95; wyrok z 16 kwietnia 2002 r., sygn. akt SK 23/01; wyrok z 4 maja 2004 r., sygn. akt K 40/02).
Wobec przedstawionych powyżej zarzutów, przedłożoną propozycję wykreślenia art. 8 ust. 1a (a w konsekwencji – również związanych z tym przepisem kolejnych ustępów: 1b-1d) uznać należy za słuszną.

1.2. Zmiana art. 8 ust. 2 ustawy [limit czasowy dochodzenia roszeń]

Obowiązujący art. 8 ust. 2 in fine ustanawia termin dochodzenia przedmiotowych roszczeń w postaci jednego roku od dnia uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nieważności orzeczenia, o którym mowa w ust. 1.
Kwestia charakteru prawnego terminu określonego w art. 8 ust. 1 ustawy była przedmiotem uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 30 września 1993 r. (I KZP 21/93, OSNKW 1993, z 11-12, poz. 66), który wykazał, że powołany przepis określa cywilnoprawny termin przedawnienia w rozumieniu art. 117 § 1 kc. Upływ tego terminu powoduje możliwość podniesienia przez prokuratora zarzutu przedawnienia roszczenia.
Likwidacja omawianego terminu powoduje konieczność rozważenia czy i jaki będzie po nowelizacji nowy termin dla roszczeń tego typu. Wskazać należy, że w myśl art. 8 ust 3 ustawy, w postępowaniu o odszkodowanie i zadośćuczynienie mają odpowiednie zastosowanie przepisy rozdziału 58 Kodeksu postępowania karnego (kpk), z wyjątkiem art. 555 – czyli przepisu określającego zasady przedawnienia, regulowanych w kpk roszczeń o odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie.
Podstawowe znaczenie ma tu fakt, że – jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 28 października 1993 r. (I KZP 21/93, OSNKW 1993/11-12 poz. 67 str. 27-28); zob. także uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 1997 r. (I KZP 38/96, OSNKW 1997/3-4 poz. 18)) – omawiane przepisy ustawy są „przepisami szczególnymi” wobec przepisów kodeksu cywilnego regulujących zasady odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej (w rozumieniu art. 421 kc). Nie oznacza to jednak wcale, by w tym zakresie nie mogły mieć zastosowania inne przepisy prawa cywilnego. Według Trybunału, co do tych kwestii materialnoprawnych, które nie zostały wyraźnie unormowane w przepisach ustawy z 1991 r. oraz w rozdziale 58 Kodeksu postępowania karnego, mają wprost zastosowanie normy prawa cywilnego.
Wobec zatem tego, że planuje się usunąć z omawianej ustawy szczególny termin przedawnienia roszczeń i nadal obowiązywać będzie wyłączenie stosowania określającego taki termin przepisu kpk (art. 555), wydawać by się mogło, że konieczne będzie zastosowanie w tym względzie przepisów kodeksu cywilnego. Należy jednak zauważyć, iż w podobnej sytuacji, kwestia przedawnienia uprawnień określonych w art. 8 ust. 2a ustawy, stanowiła przedmiot licznych kontrowersji. Orzecznictwo sądowe stwierdziło bowiem w tamtym wypadku, że uprawnienia te (wobec braku zapisu ustawowego) nie są ograniczone żadnym terminem do zgłoszenia żądania odszkodowania i zadośćuczynienia (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 18 października 2000 r. II AKa 352/00). Jednocześnie analiza działań ustawodawcy w zakresie zmian przepisów ustawy określających terminy przedawnienia rodzi podejrzenie, że ustawodawca (niekonsekwentnie) nie podzielał w/w wniosków i uznał, iż w celu zapewnienia nieprzedawnialności roszczeń konieczna jest konkretna regulacja prawna w tym względzie .
Wobec powyższych rozbieżności interpretacyjnych sugerować należy, w zależności od intencji ustawodawcy, bądź konsekwentne powtórzenie zapisu o nie przedawnianiu się roszczeń, o których mowa w art. 8 ust. 1, bądź jednoznaczne wskazanie przepisów Kodeksu cywilnego, które mają znajdować w tym względzie zastosowanie.
1.3. Zmiana art. 8 ust. 2c ustawy

Projektowana nowelizacja wskazanego przepisu miała prawdopodobnie w zamierzeniu autorów projektu doprowadzić do analogicznej sytuacji w zakresie przedawnienia roszczeń jak w art. 8 ust. 2. Projektodawcy nie dostrzegli jednak, że planowana przez nich zmiana została już dokonana nowelą z dnia 19 grudnia 2008 r. (Dz.U. z 2009 r. nr 14, poz. 74), który usunął z treści art. 8 ust 2 zapis mówiący o terminie dochodzenia roszczeń.
Do przepisu tego w pełni znajdują zastosowanie uwagi poczynione w punkcie powyższym.

2. Dodanie art. 8 ust. 6 ustawy [uregulowanie zasad zwrotu nienależnie wypłaconego odszkodowania i zadośćuczynienia]

Projekt przewiduje uzupełnienie art. 8 o ust. 6 wprowadzający obowiązek zwrotu zasądzonej kwoty odszkodowania i zadośćuczynienia „w przypadku, gdy po uprawomocnieniu się orzeczenia przyznającego odszkodowanie i zadośćuczynienie ujawnione zostaną okoliczności, o których mowa w ust. 5”. Przywołany ust. 5 decyduje już obecnie, że roszczenia z art. 8 ust. 1 ustawy nie przysługują osobom, których działalność, w okresie będącym podstawą stwierdzenia nieważności orzeczenia albo uznania za nieważne decyzji określonej w ust. 1, stanowiła zaprzeczenie działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.
Aprobując ideę leżącą u podstaw omawianej propozycji, wskazać należy, iż ustawa powinna określać co najmniej tryb orzekania w powyższym względzie, wskazując podmiot, który wszcząć ma stosowne postępowanie, właściwy sąd, czy przepisy, które znajdować będą zastosowanie przy wykonaniu takiego orzeczenia. Bez takiej regulacji zapisy proponowanego ust. 6 będą de facto niewykonalne.
Zastrzeżenia budzi również dość niefortunny i nieprecyzyjny charakter określenia zawartego w obecnym art. 8 ust. 5 ustawy: „działalność stanowiąca zaprzeczenie działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego”.

3. Dodanie art. 11 ust. 1a ustawy [rozszerzenie podmiotowe zakresu zastosowania ustawy]

Wnioskodawcy proponują rozszerzenie podmiotowe ustawy o osoby, które pozbawiono życia, okaleczono, zraniono lub represjonowano „w wyniku szeroko zakrojonej akcji zastraszania Narodu Polskiego w związku z jego dążeniem do uzyskania pełnej suwerenności Państwa Polskiego oraz swobód demokratycznych i nie zostało prawomocnie wobec nich zasądzone odszkodowanie i zadośćuczynienie”. Wskazują oni, że uregulowanie powyższe pozwoli na to, by do sądu występowały te osoby, które zostały najciężej poszkodowane w wyniku represji, a nie było w stosunku do nich prowadzone w okresie PRL-u postępowanie karne, bądź sprawa o wykroczenie.
Należy po pierwsze podzielić pogląd wyrażony w opinii do projektu Krajowej Rady Sądownictwa, że cytowane wyżej sformułowanie jest wysoce nieprecyzyjne i powodować będzie niebezpieczeństwo różnorodnej interpretacji, a w konsekwencji nierówność w traktowaniu podmiotów w takiej samej sytuacji faktycznej. Nie wiadomo np. czy warunkiem przyznania odszkodowania ma być poddania wskazanym represjom jedynie w ramach akcji „szeroko zakrojonych”, czy również indywidualnych przedsięwzięć służby bezpieczeństwa? Jak określić działania, które podpadają pod pojęcie „zastraszania Narodu Polskiego”? Czy naród – jako zbiorowość można zastraszać ? Podkreślenia wymaga, że z wskazanymi problemami interpretacyjnymi zmagać się będą ewentualni uprawnieni, którzy będą musieli wykazać przed sądem, że ucierpieli w związku i z powodu „akcji zastraszania”.
Wątpliwość budzą również elementy o charakterze normatywnym – np. czy przepis ten ma znajdować zastosowanie również do osób, które były poddane określonym w nim represjom w ramach działań władzy publicznej (postępowania) zakończonych orzeczeniem, o którym mowa w art. 8 ust. 1 ustawy (por. art. 11 ust. 2)? Czy zatem jest to dodatkowa, czy alternatywna podstawa odszkodowawcza?
Powtórzyć należy również, uzasadnione szeroko wyżej, zastrzeżenia co do zasad przedawnienia roszczeń określonych projektowanym przepisem. Słusznie wskazuje w swojej opinii do projektu Sąd Najwyższy, że brak w treści przepisu analogicznego jak w ust. 1 zastrzeżenia o nieprzedawnialności roszczeń, powodować może niemożność ich dochodzenia przez uprawnionych.
Prawdą jest również, na co wskazuje w w/w opinii Sąd Najwyższy, że przewidziane omawianym przepisem roszczenie nie znajduje odzwierciedlenia w tytule ustawy, choć wyłom w tym względzie dokonany już został przez wprowadzenie art. 8 ust. 2a.

4. art. 2 ust. 2 projektu ustawy

Przedstawiony w ramach autopoprawki przepis ma na celu objęcie skutkami nowelizacji osób, które uzyskały już prawomocne orzeczenia o odszkodowaniu i zadośćuczynieniu. Osoby takie, jak wskazał w opinii Sąd Najwyższy, byłyby poszkodowane w porównaniu do osób, które dochodzić będą roszczeń po uchwaleniu proponowanych zmian art. 8 ustawy, wobec zastosowanego w stosunku do nich ograniczenia zakresu przysługującego im odszkodowania/zadośćuczynienia do 25000 zł. Sytuacja taka stanowiłaby naruszenie konstytucyjnej zasad równości wobec prawa.
Rozważenia wymaga jedynie kształt przepisów określających uprawnienie do dochodzenia uzupełniającego odszkodowania/zadośćuczynienia – ustawa powinna przyznawać im prawo do ponownego wystąpienia z żądaniem odszkodowania lub zadośćuczynienia na podstawie ustawy oraz powinna rozstrzygać zasady zaliczenia przyznanego im już wcześniej świadczenia na poczet sum wynikających z wyroku wydanego w oparciu o znowelizowane przepisy ustawy, nie zawierające już ograniczeń z art. 8 ust. 1a, 1b, 1c i 1d.

III. Podsumowanie

Proponowaną nowelizację uznać należy co do zasady za słuszną, z uwzględnieniem uwag sformułowanych szczegółowo w powyższej opinii. Projektowane przepisy po dokonaniu stosownej korekty usuną obecną niekonstytucyjność ograniczeń odszkodowania przyznawanego na podstawie ustawy oraz umożliwią występowanie o odszkodowanie i zadośćuczynienie szerszej grupie osób.


Sporządził: Jan Lipski – ekspert ds. legislacji
Powrót do góry
Ogląda profil użytkownika Wyślij prywatną wiadomość Wyślij email
Wyświetl posty z ostatnich:   
Napisz nowy temat   Odpowiedz do tematu    Forum porozumienie.forumoteka.pl Strona Główna -> Komunikaty zespołu ds. prac nad ustawą Kombatancką Wszystkie czasy w strefie CET (Europa)
Strona 1 z 1
Skocz do:  
Nie możesz pisać nowych tematów
Nie możesz odpowiadać w tematach
Nie możesz zmieniać swoich postów
Nie możesz usuwać swoich postów
Nie możesz głosować w ankietach
Możesz dodawać załączniki na tym forum
Możesz ściągać pliki na tym forum